(م 1290 ه ق ). مـؤلـف آن عـالم ربانى و جلیل القدر مرحوم حاج ملا على قزوینى قارپوزآبادى نزیل زنجان یکى از اعلام بارز تفسیرى امامیه قرن سیزدهم هجرى مى باشد.
بیوگرافی اجمالی : مرحوم آیة اللّه ملا على قزوینى تحصیلات خود را نخست در نزد دانشمندان قزوین آغاز, و سپس به حـوزه علمیه اصفهان مهاجرت نموده و به درس اساتیدى چون مرحوم شیخ محمد تقى اصفهانى صـاحـب ((هـدایة المسترشدین )) حاضر شده و از معظم له اجازه ى اجتهاد گرفته است , آنگاه به شهر خود بازگشته است او همچنین محضر مرحوم ملا عبدالکریم ایروانى را نیز درک نموده است کـه در عـلـم اصول شهرت فراوان دارد ومدت مدیدى از او درس آموخته است و ایروانى نیز به او اجازه اجتهاد داده و به صلاحیت او تصریح نموده است . صـاحب کتاب ((علما معاصرین )) دراین باره مى نویسد: ((مرحوم قارپوزآبادى مدت پانزده سال از خـدمـت شـیخ محمد تقى و مدت 12 سال از محضر ملا عبدالکریم ایروانی استفاده نموده است و گویند که مرحوم ایروانى فرمود: من اعلم اهل عصرم بعدملا علی قارپوزآبادى ))((205)). مـرحوم آیة اللّه ملا على قزوینى آنگاه به زنجان معاودت نموده و در آنجا ماندگارشده است او در ایـن شـهـر به آموزش مردم و تبلیغ و هدایت آنان مشغول , و کار تدریس ونویسندگى را در پیش گـرفـت و روز به روز به شهرت وى افزون شده و گروه هاى بسیارى از مردم و اهالى آذربایجان , قـفـقـاز, هـمـدان , قزوین و زنجان از او تقلید کرده و به فتاوایش عمل مى نمودند او در روز شنبه هشتم ماه محرم سال 1290 ه ق در زنجان وفات , و درهمانجا در بقعه ى مخصوص به خاک سپرده شد )) ((206)) . مرحوم آیة اللّه ملا على قزوینى بخاطر فضل و اجتهاد و علم فراوانش ملقب به ((فاضل قزوینى )) و بخاطر کثرت اقامت در زنجان و خدمات فراوان علمى و اجتماعى درآن شهر, معروف به ملا على زنـجـانى بود و از جهت دیگر چون محل تولدش نیز روستاى قارپوزآباد(نام جدید آن روستای الهیه میباشد و از توابع شهرستان نظرآباد دراستان تهران میباشد), گاهى از معظم له به ملا على قارپوزآبادى نام برده شده است که در بعضى از کتب تراجم و رجال مانند اعیان الشیعه و الذریعه و علماى معاصرین به این نام شناخته مى شود. مـرحـوم مؤلف تا چهل یا چهل و چهار سالگى در قزوین اقامت نموده و مشغول وعظ و ارشاد مردم بوده و سپس بنا به نقل قدما و معتمدین روستاى قارپوزآباد(روستای الهیه شهرستان نظرآباد),بخاطر مخالفت با خوانین منطقه و تایید نکردن کارهاى آنان در اثر فشار, به شهر زنجان مهاجرت نموده و منشا خدمات فراوانى در آن شهر شد. مـعظم له از جمله مراجعى بود که علیه نظام ارباب و رعیتى (فئودالى ) فتوى داده وآن را مغایر با قـانـون مـزارعـه مى دانسته و مى گفته که : نظام ارباب و رعیت دینى است ورادین محمدى (ع ) چنانکه در کتاب (صیغ العقود)نیزبه آن تصریح دارد. خدمات او:. 1ـ تـاسیس حوزه علمیه زنجان : قبل از مهاجرت مرحوم ملا على قزوینى به زنجان , این شهر حوزه عـلـمـیـه قابل توجهى نداشته است لیکن پس از مهاجرت معظم له به شهر زنجان , تاسیس حوزه عـلـمیه زنجان را در سرلوحه ى کارهاى خود قرار داده و باساختن مدرسه و مسجد چهلستون در مرکز شهر زنجان که دومین مدرسه و مسجدمعروف زنجان است , این خلا را پر نموده اند و پس از تـکـمـیـل آن , طـلاب و محصلین علوم دینى در اثر تربیت آن عالم فرزانه , مراحل رشد و ترقى را پیموده و از میان آنان علماى برجسته اى برخاستند نویسنده دانشمند کتاب ((خط سوم در انقلاب مشروطیت ایران )) که خود یکى از افتخارات این مدرسه مى باشند, در این باره مى نویسد:. (( قـبـل از قـارپـوزآبـادى شهر زنجان حوزه علمیه قابل اعتنائى نداشت , لیکن بااحداث مسجد و مـدرسه چهلستون که اکنون در بازار زنجان واقع است و از آن تاریخ تاکنون این شهر مرکز تربیت طـلاب بـوده , و بـعـدهـا یکى از مهم ترین و معروف ترین حوزه هاى علمیه ایران در عصر حکومت قاجارها گردید ))((207)). صـاحـب کتاب ((علما معاصرین )) در این زمینه مى نویسد: ((مرحوم قارپوزآبادى درسنه 1284 ه مـدرسـه و مسجد بزرگى مشتمل بر چهل ستون بنا نهاد و شش سال در آن مسجد نماز گزارده است )).
2ـ تربیت شاگردان برجسته ((208)) : مرحوم آخوند ملا على قزوینى علاوه بر تاسیس حوزه علمیه زنـجـان , شاگردان برجسته اى را در زمینه هاى مختلف تربیت نمود که از آن جمله مرحوم آیة اللّه مـلا قـربـانـعـلـى زنجانى مشهور به حجت الاسلام ((209))
, ملا محمدباقرخلخالى صاحب کتاب ((ثعلبیه )) و آخوند ملا سبزعلى مجتهد زنجانى و دیگران . مـؤلـف مـحـترم کتاب ((خط سوم در انقلاب مشروطیت ایران )) در این باره مى نویسد:((مرحوم قـارپـوزآبـادى علاوه بر تالیفات و تصنیفات , در زمینه تدریس و تربیت شاگردان نیز بسیار کوشا بـوده و مـرحـوم آخـونـد ملا قربانعلى زنجانى معروف به حجة الاسلام نیز از جمله شاگردان آن مرحوم به شمار مى آید. چنانکه با اشاره و ترویج (ملاعلى ) قارپوزآبادى بود که مردم زنجان به مقام شـامـخ عـلـمـى و معنوى او پى برده و بعد ازدرگذشت قارپوزآبادى , مرید و مطیع او گردیدند ))((210)). تـفـسیر او در دو مجلد به زبان عربى و با گرایش روایى و کلامى شامل بخشى ازقرآن کریم است مـؤلـف مـحـتـرم بـه تـفـسیر سوره یاسین تا آخر قرآن مجید ادامه داده است اوپس از ذکر آیه با بـهـره گـیرى از روایات و احادیث ائمه اطهار به تفصیل و تاویل آیه مى پردازد نسخه اصلى به خط مؤلف نزد فرزندش شیخ محمد صادق قزوینى موجوداست .
آثار و تالیفات :.
مـفـسـر عـالـیـقـدر مـا علاوه بر مقام شامخ تدریس و تعلیم مردم و مقام مرجعیت والا,کتابهاى ارزنـده اى در عـلـوم مـختلفه مانند: فقه , اصول , اخلاق , تفسیر, مواعظ و فن خطابه و منبر تالیف نموده است که مهمترین آنها عبارتند از:. 1ـ نظام الفرائد فى شرح القواعد للعلامه , در هفت جلد به قطع رحلى قطور که یک جلد آن در باب طـهـارة و صـلاة است به چاپ رسیده و بقیه خطى است که هم اکنون قسمتى از آن در کتابخانه مسجد چهلستون زنجان و دوره کامل آن در کتابخانه مجلس شوراى اسلامى موجود است . 2ـ جوامع الاصول در 3 جلد خطى . 3ـ نـوامـیـس الاصـول در دو جلد خطى که نسخه اى از آن در کتابخانه مسجدچهلستون زنجان موجود است . 4ـ رساله اى در احکام صید و ذباحه که به فارسى است و چاپ شده است . 5ـ رساله اى در احکام متاجر, خطى . 6ـ رساله اى در عقائد, خطى . 7ـ وسیلة النجاة در عقائد و فروع دین در یک جلد. 8ـ کتابى به سبک جامع الشتات محقق قمى در یک جلد. 9ـ کـتـابى در باب قضا و شهادات که نسخه اى از آن در کتابخانه مسجد چهلستون زنجان موجود است . 10ـ معدن الاسرار در پنج جلد در باب مواعظ و نصایح که مرحوم مؤلف , درمقدمه ى آن علت تالیف کتاب را توضیح داده است . 11ـ صیغ العقود والایقاعات , که یکى از کتب جامع در موضوع خود مى باشد. و صـاحـب کـتاب ((علما معاصرین )) چند تالیف دیگر را نیز براى مؤلف معرفى افزوده است که به ترتیب شماره هاى قبلى آورده مى شود:. 12ـ رساله اى در اصول و فروع دین . 13ـ رساله ى عملیه تا باب روزه . 14ـ شرح قصیده دعبل خزاعى . 15ـ مناسک حج . 16ـ تصریف الزنجانی . 17ـ شرح عوامل ملا محسن این دو کتاب اخیر را به اسم پسرش ملا حسن نوشته است ((211)) وفات او:. او پـس از عـمـرى خدمت به اسلام و مسلمین در سال 1290 ه ق جان به جان آفرین ,تسلیم نمود روحش شاد باد!. ***.
